Στόχοι: Στόχος του μαθήματος είναι να κατανοήσουν οι φοιτητές την σχέση της τελετουργίας με το αρχαίο δράμα, ούτως ώστε να μπορούν να εντοπίσουν, να αναλύσουν και να προσεγγίσουν ποικιλότροπα (π.χ. ερμηνευτικά, σκηνοθετικά, ενδυματολογικά) την παρουσία της στα έργα της αρχαίας ελληνικής δραματουργίας.

Μαθησιακά Αποτελέσματα: Με την ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές γνωρίζουν σε βάθος την έννοια της τελετουργίας. Κατανοούν την σχέση τελετουργίας/αρχαίου δράματος. Συνδέουν την τελετουργική πραγματικότητα της αρχαίας Αθήνας με το δημοκρατικό πολίτευμα και τη συσχετίζουν με τα θεατρικά κείμενα της αρχαίας ελληνικής δραματουργίας (τραγωδίας και κωμωδίας). Αναπτύσσουν την κριτική σκέψη και τον προβληματισμό τους μέσω της επαφή τους με θεωρητικά κείμενα για τη σχέση της τελετουργίας με το αρχαίο δράμα. Ασκούνται να εντοπίζουν, να αναλύουν, να ερμηνεύουν και να προσεγγίζουν καλλιτεχνικά την ύπαρξη των τελετουργικών σκηνών στα έργα της αρχαίας ελληνικής δραματουργίας. Είναι σε θέση να χρησιμοποιούν τις αποκτηθείσες γνώσεις ως εφόδιο για τη διδασκαλία του αρχαίου ελληνικού δράματος και να τις εφαρμόζουν στη θεατρική/παραστατική πράξη.
 

●    Αυτόνομη εργασία.
●    Ομαδική εργασία.
●    Παραγωγή νέων ερευνητικών ιδεών. Σχεδιασμός νέων έργων.
●    Επίδειξη κοινωνικής, επαγγελματικής και ηθικής υπευθυνότητας και ευαισθησίας σε θέματα φύλου.
●    Άσκηση κριτικής σκέψης.
●    Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης
 

Αρχικά αναλύεται η έννοια και το περιεχόμενο της τελετουργίας, καθώς και η σχέση τελετουργίας/αρχαίου δράματος. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται οι κυριότερες θεωρίες σχετικά με την τελετουργία και οι
«τελετουργικές» σχολές της μελέτης του αρχαίου δράματος. Κατόπιν συζητούνται οι τελετουργίες που επιτελούνταν κατά τη διάρκεια εορτών της κλασικής αρχαιότητας στην Αθήνα, ιδιαίτερα εκείνες οι οποίες σχετίζονται άμεσα με θεατρικά κείμενα της αρχαίας ελληνικής δραματουργίας   (τραγωδίας και κωμωδίας), π.χ. Θεσμοφοριάζουσες, Βάτραχοι και Βάκχες, από τα οποία αναλύονται σχετικά αποσπάσματα. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στον πρωταγωνιστικό ρόλο των γυναικών στις τελετουργίες, καθώς και σε θεατρικά έργα με έντονα τελετουργικά στοιχεία με την αντιφατική επισήμανση του αποκλεισμού τους από την πολιτική ζωή και τη θεατρική σκηνή ως ηθοποιών.

Ενότητες μαθήματος και σχετική βιβλιογραφία
1.    Εισαγωγή

●    Σκοπός και περιεχόμενο του μαθήματος. Η θέση του DavidWiles.
🕮 Wiles, D., . Το αρχαίο ελληνικό δράμα ως παράσταση. Μια εισαγωγή, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα2009.
●    Οι έννοιες τελετή-τελετουργία/δρώμενο
•    Η ανθρωπολογική προσέγγιση- Η Κοινωνική /Πολιτισμική Ανθρωπολογία
🕮 Colleyn    Jean – Paul, Στοιχεία κοινωνικής και πολιτισμικής ανθρωπολογίας.Μτφρ.
Μαρία Κουμπούρα, Πλέθρον, 2005
🕮 Laburthe-TolraPh. και Warnier J.P., Εθνολογία-Ανθρωπολογία, Κριτική, Αθήνα 2003
2.    και 3. Οι κυριότερες ανθρωπολογικές θεωρίες για την τελετουργία και σχετικές αναφορές στο αρχαίο ελληνικό δράμα.
●    EmileDurkheim: τελετουργία και θρησκεία
🕮 Durkheim Emile, The elementary forms of religious life, Oxford University Press, 2008
●    MarcelMauss: η θυσία
🕮 Mauss Marcel-Hubert Henri,«Essai sur la nature et la fonction du sacrifice », inM. Mauss, Œvres I, Les fonctions sociales du sacré, Ed. Minuit, Paris 1968.
●    ArnoldVanGennep: οι διαβατήριες τελετουργίες
🕮 VanGennepArnold, Τελετουργίες διάβασης. Συστηματική μελέτη των τελετών.Μτφρ. Θ. Παραδέλλης, Ηριδανός 2016.
●    Το αγγείο του Προνόμου. Το σατυρικό δράμα ως διαβατήρια τελετουργία
🕮 Wiles, D., Το αρχαίο ελληνικό δράμα ως παράσταση. Μια εισαγωγή. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2009.
●    MaryDouglas: το ιερό και το μιαρό. Η αποτελεσματικότητα και ο συμβολισμός της τελετουργίας
🕮 DouglasMary,Καθαρότητα και κίνδυνος. Μια ανάλυση της μιαρότητας και των ταμπού.
Εκδ. Πολύτροπον 2007.
●    GeertzClifford: η δομιστική προσέγγιση. Η τελετουργία= κείμενο συμβολικών συστημάτων. «Το βαθύ παιχνίδι».
🕮 GeertzClifford , «Βαθύ παιχνίδι: σημειώσεις πάνω στην μπαλινεζικη κοκορομαχία». Στο GeertzClifford, Η ερμηνεία των πολιτισμών, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2003.
4.    Τελετουργία και Αρχαίο Δράμα
●    Αριστοτέλης: Θέατρο=τελετουργία με σκοπό την κάθαρση
●    Η Σχολή του Cambridge
-    JamesFrazer, Ο χρυσός κλώνος
-    PaulCartledge, «Θεατρικά έργα με βάθος»
🕮 FrazerJames, Ο χρυσός κλώνος. Μελέτη για τη μαγεία και τη θρησκεία, Εκάτη, 1998.
🕮 Cartledge, P., «Θεατρικά έργα με βάθος»: το θέατρο ως διαδικασία στη ζωή των πολιτών της αρχαίας Ελλάδας», στο Easterling, P. E. (επιµ.), Οδηγός για την αρχαία ελληνική τραγωδία από το Πανεπιστήμιο του Καίηµπριτζ, µτφ.-επιµ. Λ. Ρόζη& Κ. Βαλάκας, Ηράκλειο: ΠΕΚ, 2007, σελ.3-52.
●    Η Σχολή του Παρισιού
-    Jean-Pierre Vernant και Pierre Vidal-Naquet
🕮 VernantJean-Pierre και Vidal-NaquetPierre, Μύθος και Τραγωδία στην Αρχαία Ελλάδα, τόμος I και ΙΙ, : Ι. Ζαχαρόπουλος,  Αθήνα 1991
-    NicoleLoraux
-    MarcelDetienne
5.   Οι γιορτές στην Αρχαία Αθήνα. Τα Θεσμοφόρια
🕮 Καλτσάς, Ν. και Shapiro, A. (επιμ.), Τελετουργίες και καθημερινότητα στην κλασική Αθήνα. NewYork: Κοινωφελές Ίδρυμα Α. Ωνάσης-Υπουργείο Πολιτισμού-Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο 2009.

6.    Η κωμωδία. Αριστοφάνη Θεσμοφοριάζουσες.
7.    Ανάλυση τελετουργικών σκηνών
8.    Οι γιορτές στην Αρχαία Αθήνα. Η λατρεία του Διονύσου
🕮 Καλτσάς, Ν. και Shapiro, A. (επιμ.), Τελετουργίες και καθημερινότητα στην κλασική Αθήνα. NewYork: Κοινωφελές Ίδρυμα Α. Ωνάσης-Υπουργείο Πολιτισμού-Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, 2009.
●    Η γένεση του δράματος.
🕮 Wiles, D., . Το αρχαίο ελληνικό δράμα ως παράσταση. Μια εισαγωγή. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2009.
9.    Οι διονυσιακές γιορτές. Οι δραματικοί αγώνες
🕮 Wiles, D., . Το αρχαίο ελληνικό δράμα ως παράσταση. Μια εισαγωγή. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2009.
10.    Η αντίθετη άποψη. ScottScullion, «Ουδέν προς Διόνυσον»: Η εσφαλμένη προσέγγιση της τραγωδίας ως τελετουργία».
🕮 Scullion S., “Nothing to do with Dionysus’: Tragedy misconceived as ritual”, Classical Quarterly, 52.1, 2002, p.p.102-137.
11.    Ευριπίδη Βάκχες. Η ανάλυση τουΕ.R. Dodds.
🕮 DoddsΕ.R.,Εισαγωγή στις Βάκχες, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, Αθήνα 1977.
12.    και 13. Ανάλυση τελετουργικών σκηνών
 

Δραστηριότητα

Φόρτος Εργασίας Εξαμήνου

Διαλέξεις

30

Μελέτη και ανάλυση βιβλιογραφίας

30

Εκπαιδευτικές επισκέψεις

10

Εκπόνηση μελέτης (project) ή Συγγραφή εργασίας      (προαιρετικά)      /    μη καθοδηγούμενη μελέτη /εξέταση

55

Σύνολο Μαθήματος 

125

•    Γραπτή τελική εξέταση: επιλογή ερωτήσεων ανάπτυξης (80%)
•    Προαιρετικές προφορικές και γραπτές εργασίες κατά τη διάρκεια των μαθημάτων (20%)
ή
•    Υποχρεωτική γραπτή εργασία και παρουσίασή της στην τάξη για τους φοιτητές που αδυνατούν να παρακολουθήσουν το μάθημα (20%)
 

•    Alexiou, M., Ο τελετουργικός θρήνος στην ελληνική παράδοση. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2002.
•    Cartledge, P., «Θεατρικά έργα με βάθος»: το θέατρο ως διαδικασία στη ζωή των πολιτών της αρχαίας Ελλάδας», στο Easterling, P. E. (επιµ.), Οδηγός για την αρχαία ελληνική τραγωδία από το Πανεπιστήμιο του Καίηµπριτζ, µτφ.-επιµ. Λ. Ρόζη& Κ. Βαλάκας, Ηράκλειο: ΠΕΚ, 2007, σελ.3-52.
•    Colleyn    Jean – Paul, Στοιχεία κοινωνικής και πολιτισμικής ανθρωπολογίας.Μτφρ. Μαρία Κουμπούρα, Πλέθρον, 2005
•    Dodds Ε.R., Εισαγωγή στις Βάκχες, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, Αθήνα 1977.
•    DouglasMary, Καθαρότητα και κίνδυνος. Μια αναάλυση της μιαρότητας και των ταμπού. Εκδ. Πολύτροπον 2007.
•    Durkheim Emile, The elementary forms of religious life, Oxford University Press, 2008
•    Frazer James, Οχρυσόςκλώνος. Μελέτη για τη μαγεία και τη θρησκεία, Εκάτη, 1998
•    GeertzClifford , «Βαθύ παιχνίδι: σημειώσεις πάνω στην μπαλινεζικη κοκορομαχία». Στο GeertzClifford, Η ερμηνεία των πολιτισμών, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2003.
•    Καλτσάς, Ν. και Shapiro, A. (επιμ.), Τελετουργίες και καθημερινότητα στην κλασική Αθήνα. NewYork: Κοινωφελές Ίδρυμα Α. Ωνάσης-Υπουργείο Πολιτισμού-Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, 2009.
•    Laburthe-Tolra, Ph. και Warnier, J.P., Εθνολογία-Ανθρωπολογία. Κριτική, Αθήνα 2003.
•    Mauss Marcel -Hubert Henri, «Essai sur la nature et la fonction du sacrifice », in M. Mauss, Œvres I, Les fonctions sociales du sacré, Ed. Minuit, Paris 1968.
•    Scullion S., “Nothing to do with Dionysus’: Tragedy misconceived as ritual”, Classical Quarterly, 52.1, 2002, p.p.102-137.
•    Seaford, R., Ανταπόδοση και τελετουργία. Ο Όμηρος και η τραγωδία στην αναπτυσσόμενη πόλη-κράτος, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2003.
•    VanGennepArnold, Τελετουργίες διάβασης.  Συστηματική μελέτη των τελετών.Μτφρ. Θ.  Παραδέλλης, Ηριδανός 2016
•    VernantJean-Pierre και Vidal-NaquetPierre, Μύθος και Τραγωδία στην Αρχαία Ελλάδα, τόμος I και ΙΙ, Ι. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 1991
•    Wiles, D., Το αρχαίο ελληνικό δράμα ως παράσταση. Μια εισαγωγή, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα2009.
 

https://eclass.uop.gr/courses/TS215/